Tui Hna

Tui Hna

- Er. Samuel L.R. Ralte

Fûr-ah ruah a lo sur a, kan Inchung-a ruah tlate chu tuidawn hmanga la khawmin tuizem-ah kan khawhluhtir a, ruah a sûr zel chuan tuizem-a tui tling pawh lo tam zelin, a chim chin pawh sang ve zel a, a tawpah phei chuan tuizem atangin a liam chhuak ta thin a ni.

Hetiang ang hian, kan awmna khawvel leilung hi tuizem lian tak a ni a. Tuizem-a tuiin chim chin a nei ang hian lei hnuaiah pawh tui tling hian chim chin a nei a, chu chu 'Water Table' a ni. Tuizem-a tui chim chin a lo sâng zel a, tuizem atanga a lo liam chhuak ang hian, leihnuaia tui awmte pawh leihnuaia an chim chin a lo sân zelin lei pâwnah a rawn pût chhuak thin a, chu chu 'Tui hna' kan tih hi a ni. Kan ram leilung hi Rolling Terrain a nih angin tlang sang lamah Water Table (lei hnuaia tui chim chin) a thûk a, kawr ruam-ah Water Table chu pawnlang ve leh a, hei vang hian kawr ruam atangin lei hnuaia tuite hi lei pawn lamah a rawn luang chhuak ta thin a ni. 

Tuizem-ah chuan ruahtui emaw, tui dang lût a awm chhunzawm zel loh chuan rei tak a luang liam thei lova, hetiang hian kan leihnuaia tui chim chin (ground water table) hi ruahtui in a rawn chhûnkhah (recharge) loh chuan a chim chin a tlahniam ve tial tial a, tui hna tam tak a lo kang thin a, Watershed area pakhata Water Table nei tha chu tui hna a tlo thin a, rei tak luiah tuite a luang thei thin a ni.

Leilung piantirh ata tui awmzât hi a ngai reng a, mahse, tui bawlhhlawh te a pung a, mihring kan pung a, mi pakhat tui hmanral zât a pung a, mihring hmasawnna chi hrang hrang - kawng siam, building etc. kan mamawh em em si ten leilung a tidanglam nasa a, a hmaa tui luan dan a thlâk a, tin, ramngaw chereu hian nghawng lian tak a nei zel dawn bawk a ni.

Ruah a lo sûra rang taka a luang bo tur lo dâl a, lei chhunga tilût a, tui hna Ground Water-a chantir turin kan ram thing leh mau thate a chereu zel a, ruah a lo sûrin rang taka luang boin lui kawr leh lui lian deuhte a tilian huk a, ni 2/3 hnuah a kâm leh duak tawh thin, hei hi ngaihven a ngai tawh hle a ni.

Kan hmasawnna hnathawh (activity) hrang hrang hian Water Environment a nghawng mek a, hemi mil hian kan insiamrem a pawimawh tawh a ni. Mihring tana hlauhawm tur ni loin, tui luangral chak lutuk turte hi ni 30-50 tal kan ram a awm tura tihkhawtlai dan kan zawn a ngai tawh a ni. Hetiang atana kan tih ve mai theih, hautak silo, hnatlang pawha kan tih mai theih nia lang chu Boulder Check Dam hi a ni a, kan lui pawimawh (Mat leh Tuikum)-ah te hian lung vawm khâwmin, sang lo te te (1 - 2 feet vela sang)-in a khât tawk (500 - 1000m inkar dan)-ah khuap thluah ila, hei hian lei hnuaia tui a luh zelna turin hna tangkai tak a thawk dawn a ni.

Thawk leh khatah heng Geo Water Environment hmasawnna hi a hriat nghal loh pawh a ni thei a, mahse, hun lo kal zel tura kan lui-te a kang zel lohna turin a pawimawh hle a ni.

Thalvaekchar-ah chuan Mat Lui hi Mat Lei hnuai zawn velah chuan che tur pawh a awm tawh manglo a ni. Kan chhan chhuah a ngai. Tuikum lui hi PHE Department-in kum 1997-a a khuah atang khan he tuikhuah (weir) hian a lui tui awmdan hi a tinghet (stable) a, tin, a cathment area/watershed a la tha em em bawk a, tun dinhmunah chuan Mat lui nen hian a inthlau tawh hle a, chutihlai chuan tun atanga hma lak tan erawh a ngai a, lang thei khawpa tui a kâm tih kan hmuh hunah meuh chuan khua kan tlai a ni ruai tawh ang.

Entir nan : Tuikum watershed-a khua te - Serchhip, Chhiahtlang, Vanchengte, Chhingchhip, Hmuntha, Thentlang, Hualtu-te hian he Tuikum Lui hi a hna a that chhoh zel nan engemaw tia hmalak a ngai hle tawh a ni.

Water Supply System tha em em nei mah ila, a Tui Hna ber a awm loh hun a la thleng ang tih a hlauhawm a, kan tu leh fate tan kan Water Enviroment hi ngaihven a ngai tawh takzet a ni.

Comments

Popular News (Last 30 Days)

A hun pangngai ah Pavalai Intawhkhawmna neih tum a ni

LPG man bithliah thar a ni