Kangmei Vanga Chhiatna

Kangmei Vanga Chhiatna

-Vanlalchuailova,
Conservator of Forests, Northern Circle
Thunun theihloh mei \angkaizia leh thunun theih loh mei hlauhawm zia sawifiah nan sâpho chuan, 'Fire is a good servant but a bad master' an lo ti daih tawh. Kangmei vanga kumtin nunna hlu tak, In leh lo, bungrua, ran, ramngaw leh a chhunga cheng te leh huan lo ram kan chan zozai hi a man chhutchhuah rual a ni lo. Ram vâwt, Temperate Zone-a ram tikangtu |êk tla kan nei lova, ram lum, Equatorial Region-a kangmei chhuahtu Ni sa lutuk pawh kan tuar ve lo. Hetiang vanneihna kan dawng chung hian fimkhur loh tawp vang leh pawisak neih loh luat vangin kumtin kan kang lawi si a ni.
Kan kutkawih chhiatna (man-made disaster) zingah ram kang (uncontrolled forest fire) hian environment a tihchiat nasat ber avangin heti lam hi kan thlur bing dawn a ni. Ram tihkan pawisa lo kan tam êm êm mai hi chu, hnam changkângho chuan, “In ramah hian tuchhuan thlenga awm in tum lo em ni?” min ti ngei ang.
Ram kangin chhiatna a thlen te :
1. Ram a kan dum huam mai hian chhiatna a in\an chauh a ni.
2. Thing leh mau/rua \iak hlim, a tuai, a puitling thlengin a kang hlum a, an thih nghal loh pawhin an hliamah an tisa ei chhetu Pu Vanasial (Borer beetle) ten an bei a, an tui a, a tui lo keu chuan thing a kher a, natna benvawn tihdam theih loh a thlen \hin. Thing ei chhetu Pa (Wood parasitic fungur) chi hrang hrang a lo kai bawk a, an ei hlum mai loh pawhin Fur tir (pre-monsoon) thli - |ote/|opui thli-ah an tlu nge nge \hin. An hlutna tam tak an thihpui ta \hin a ni.
3. Ramkang hian ngaw chhunga rannung tam tak tui, bu, an note leh a puitling tam tak a tihlum tel ziah. Mihring tana \angkai ni saltiah lo, kan chenna tlak ni tura leilung lo buatsaihtute tam tak a suat a ni.
4. Lei chunglam pantê ah hian rannung te tak te, mita hmuh tham loh - Micro-organism tam mangkheng an awm a, chung zinga Decomposers an tihte chuan hnahthel, pangpar, thing rah, etc. leia tla chu an lo ei a, lei \ha (humas) ah an siam \hin. Chungho chu an kan hlum phiar avangin kum tam tak humus a insiam thei ta lo \hin a ni.
5. Khuh himtu nei lo lei chu Fur ruahin a rawn sawisa ta \hin a. Phuar khawmtu hnim zung awm tawh hek lo, an luang ral ta hiau hiau mai a ni. Kan ram a awih si a, kawrtê, khuar-khurum leh kawrpui a lo piang a, ram hmel a chhe bawih \hin.
6. Kan ram lei chunglang hang \ha luangral chuan kan luite a hnawh a, Sangha, Chakai, Kaikuang te tana tawm himna a tibo a, anni pawh an pem bo thuai \hin.
7. Ruahtui lo dang khawtlai a, tuihna rawn siamtu lei khutu a kan ral avangin ruahtu tam ber chu an luangral a, tuilian rapthlak an siam a, lei \ha an len thlak erawh phai zawla cheng, ngalria kan tihte buh/thlai hmunah kumtin a dahsak ta zawk a ni.
8. Tunlai tuihna lo kangchat ta pawh hi ramngaw kan tihchereu nasat luat vang leh ramhnuai kan tihkan nasat vang a ni.
9. Ramngaw hian boruak a vawng dai a, ruahtui a ko bawk a, mahse, a kan vak mai chuan chhiatna kumhlun a thlen thung si.
10. Tunlai khawvel buaina lian ber chu boruak lum chak lutuk leh sik leh sa inthlak thut thut (abrupt weather change) hi a ni. Khawvel huapin ramngaw kan suat chereu tawh a, changkan duhna avangin thil siamna (industry/factory) a pung chak si. Heng a\anga boruak chhia lo chhuak (Carbon dioxide, methane gas, etc.) te hi van thengreng-ah an thamral thei si lo va, lei boruak hi an tilum zo ta vek a ni. 
Ram kang pawizia kan hre ta. Ram tikang lo turin kan chhungte, kan \hiante leh kan hriat ngai loh thlengin hrilh ila. A kan palh pawha rang taka \helh mit turin i inzirtir \heuh ang u. Tichuan, kan ramah ramngaw leh nungcha an lo pung leh ang a, kan boruak (climate) a lo nuam ang a, Zoram nuam kan siam ang. Chutih hunah chuan internet a\angin khawvelin an hria ang a, khualzin kan hip lut ang a, kan ramah hian sum tam tak an rawn hnutchhiah ruih ruih mai dawn a ni.
Kan environment humhim a, ram nuam siam turin tihtheih i nei a, i lo \angkai ve hram dawn lo'm ni?

Comments

Popular News (Last 30 Days)

SDVA in hruaitu tur thlang

Truck 8-ah Kuhva ro man