Dân kan pawisak loh vanga buaina hian kan zirna nasa takin a ti hniam zel

THE RIGHT OF CHILDREN TO FREE AND COMPULSORY EDUCATION ACT 2009(RTE Act, 2009)

(Dân kan pawisak loh vanga buaina hian
kan zirna nasa takin a ti hniam zel)

- Jacinta Vanlalengzami

Headmaster, A&M Grandchild School

N. Vanlaiphai

RTE Act, 2009 hian bung (chapter) 7 a nei a, thenhràn (section) 38 ten châng hrang hrang an nei. Tun tùmah hian Chapter 4, section 18-na 'No school to be established without obtaining certificate of recognition' hi i lo bih chiang teh ang. 

He section hnuaia clause no 1 chuan ti hian a sawi : "He Act hi hman a nih hnu chuan, sawrkar leh khawtlang thuneitute hnen atangin phalna leh hriatpuina certificate la lo chuan school din emaw, kalpui emaw phal a ni lo," tiin. No 5-ah, "Tu pawh phalna la lo va school hawng emaw, phalna sûtsak tawh si la hawng zui zelte chu cheng nuai khat thleng chawitir theih an ni ang a, a la tisual lui zel a nih chuan nikhatah cheng sing khat zel a tih sual chhung chu chawitir theih a ni". RTE Act, 2009 hi, Jammu & Kashmir tih loh India ram pumah 1st April 2010 atangin hman tan a ni.

He dân hman hnua dân kan zawm loh leh kan ngaih pawimawh loh vanga chhung lam min ei chhiat dan hre miah lo a, kum tam tak kan kal hnu pawha kan la harh chhuak thei lo fo leh, Education zung mawih tan mêk kan hmu thiam miah lo hi a ram pum huapa zirnaa kan hniam rawk rawkna a ni tih mi eng zat takin chhût thiam ang maw? 

He dân hman tan, kum 2010 atang chuan phalna la hmasa lova sikul din kha khap bur a ni a. Tin, phalna pe tur pawhin RTE Act, 2009 in sikul hawng tura a bituk leh phût (norms and standard) pha lote chu phalna pek loh tur a ni. Sikul ding tawh, phalna pek tawh pawh norms and standard pha lo chu a kharsak thei bawk a ni. Heti a ni chung chung pawh hian khaw tinah/veng hrang hrangah sikul thar a ding mawlh mawlh a, din tawh sa engemaw zât tâwp mêk a lo awm ve zel bawk a. Chutiang chuan dân awpna hnuaiah dân hre lo leh pawisa lovin kan tal kual vel mai mai a. A nghâwng kan chhût pha meuh lo niin a lang. Ni e, thil reng reng hi a taka chenchilhtu tân lo chuan hriat loh pawh hi a awm viau tho mai.

Sikul pung reng mai hian eng nge a nghâwng?

Mahni vêng leh khua, sikul thar din deuh sekna, tluchhe leh tam viauna ten in chhût ve ngai em? Khua/veng mihring chêng phû loa sikul tamna hmunah chuan naupang leh nu leh paten duh hun huna sawn chhuahna tur nei inti takin zirtirtu leh school thuneitute an induh khûm thei a, Trained Teacher, sikula naupang enkawltu zawk kha nu leh pain tha an tih dana enkawltir tumin an chungtlâk fo mai. Naupang lahin an hlutna hre rànin sawisel tur an hmu hma êm êm a; an tuar a zuau a, an phun chiar a, zirtirtu tham lo an pung tial tial a. Chu boruak chhe tak karah chuan school hrang hranga zirtirtuten naupang an intàmchhuah a, naupang leh nu leh pate an intlawn siak ta thin. A thenin Christmas thawmhnaw man tur an target ,a thenin gift eng engemaw hmangin leh, kawng hrang hrangin, thenkhatin house to house campaign neiin an sâwm ngawng ngawng bawk a. Innovative Education hmanga in thlêm chu hla tak a ni. Tlâwn ngai tâ chuan thunun a ngai thei lo a, thunun ngai thei lo chu taimak a har a. Taima lo chu a hlawhtling thei lo a, a tâwpna chu beidawnna leh retheihna a lo ni ta thin a ni. Naupang a kalna awm kawnga kaltir tur pawhin thenkhat hi chu zirchian hman pawh an ni lo. Kum tin insawn kual a, mahni khuaa sikul awm zawng zawnga lût kim vek te pawh zuk awm thei hial a maw le!

RTE Act, 2009, Cchapter V, section 29 clause 2 (f) ah chuan, Elementary school-ah naupang chuan a theih chen chen mahni pianpui tawng ngeiin an zir tur a ni a ti. Mahni tawnga lehkha zir chu a fiah bik êm êm laiin, saptawnga zir chu kan intihhmuh nasa tial tial a. A bik takin Mathematics leh Science-a kan hniam êm êm nachhan pawh tawng danga fiah lo riaia kan zir nasat vang a ni.

Kan Govt. School (Elementary) te lah chu English Medium thlipui laka chhanhimna nia ngaiin, Mizo tawnga zirlai text book duhawm tak takte hnawlin, English Medium zirlai la lutin kan school upa tawh tak tak te chu English medium-a leh kan intihhmuhin, phalna kan pe a. Middle school te phei chu pawl ruk atanga pawl riat chu English Medium-ah kan let ta a. Private English Medium thlipui laka inven nan hmanrua a tling mawlh lo. A tlin loh chhan hi phek tam tak daih ziah tur a awm ang. English Medium te nen lam hian Mizo tawng text book hmang ni ila, tun ai hian kan naute hi kum nga chhunga thiamna tak tak nei tura hma kan sawnna a lang chiang khawp ang. English subject bik hi bu hnih bu thum neih belh zawk ila, kan insawrbîng ang a, saptawngah pawh hma kan sawn phah daih zawk ang. Hriat thiamna tel loa zirna hian thli chhia ang maiin min lén kual vel a ni ber mai.

Tin, kan ramah hian zirtirtu tha leh tui tak tak tam tak an awm laiin, zirtirna tui hauh lo tam tak, education lam hawi reng reng chhiara ngaithla peih lo zirtirtu engemaw zat leh, Mizo tawnga lo zirtir thin zirtirtu thiam tak tak, mahse, sap tawnga zirtir a ngaih tak vanga phûr vak lo engemaw zat ten saptawngin an han inzirtir ta a. Kan sawtpui lo chu a nih hi. National Achievement Survey (NAS) ah pawn lam atanga min han teh meuh chuan, literacy rate that êm êmna state Mizoram hi a mawngah kan tla thla vawn vawn mai alawm! School hrang hrangte admission advertisement tam ber chu result percentage tha a ni a, skill development kan ngaih pawimawh loh zia a chiang. Chu chu kan thànmawhbâwk a ni bawk.

Tin, school ang tho hian Hostel siam kan awlsam lutuk leh Hostel endik lama kan inthlahdah hi a pawi êm êm bawk a ni. Zirlai uniform ha chin awmna Hostel hi uluk a ngai hle a ni. Hostel enkawltu thiamna bituk leh tehna mumal siam a pawimawh hle. Thingtlang emaw khawpui lama veng khata Hostel a tam lutuk chuan an intàmchhuah a, discipline ngai thei lo naupangten a zalen apiang an thlang mai thin a. Tlàn tauhna tur hre ràn enkawl hi a awlsam lo– a tawpah a tuartu chu zirlai bawk. Tichuan, thunun har zirlai chu khua leh tui tha takah a chhuak thei thin lo a ni.

28 March, 2016 Khan Education Department chuan Hostel siam turte dan zawm tur leh Hostel siam dan tura phût a neihte a ti chhuak a. Khaw hrang hrangah zâwm a ni em? Permission nei lo a Hostel siam hi kan State ah engzat tak awm ang maw? Phalna nei loa an hàwn mawlh mawlh chuan zirnain a tuar piah lamah, sual dang a piang thei tlat bawk a ni. Khua/Veng chhunga School enrollment azira Hostel permission pawh hi pek chi tak a ni ang. Hmeichhia leh mipa Hostel chêp taka dahkhawm te hi a fuh chiah lo. Ka khaw hlui a ni bawk a, School chhuanawm tak an nei bawk a, ngamtlakah entirnan hmang teh ang. Chhingchhip khuaa St. Peter's HSS hi khaw dang leh State dang atang pawhin kum tin naupang tam takin an pan a. He school behchhan hian an khua chuan Hostel pasarih lai an nei a ni awm e. Inthatsiak lama in-el aiin, naupang intlawnsiakah an tlân thuaiin a rinawm.

Aw le, Mizoram State mihring chêng zat chhûta school ngah êm êm hi kum tam tak kan lo inthlahdah tawhna ata chhanchhuah kan nih theih nan sawrkar hian hma la se la, khaw tinin School nei ngei ngei tura hmalak a nih mek lai hian, khaw tina School kan neih mek te zir chiang se, phalna (Permission) nei lo school eng zat nge kan neih mêk? Phalna pêk tawh RTE Act 2009 in a phût norms and standard pha lo eng zat nge awm? Khaw khata Govt. School hrang hranga naupang zat zir chiana, huaisen taka amalgamate tul ang chu kalpui a tha ang. Chu chuan Zirtirtu indaih lohna a sukiang ang a. School compound te pawh vantlang tana hmasawnna Sport Complex leh Culture Centre din nan a hmanzui theih bawk ang.

Sawrkar atanga phalna la hmasa loa school din a awm tawh loh nan leh, kalpuizui tlâk lo school te tih tawp vat a nih theih nan kan hotu rem hre tak tak te khan theih tawpin hma la teh u. Kan chhiatzui zel hma hian khaw tin VC te kaltlanga puan zar ni teh se. Education department enkawlna kawngah hian Village/Local Council te hi tun aia hmân tangkaina tur RTE Act chungchang-ah chauh lo pawh hian a tam ngawt ang. Mizoram leh a mipuite hmasawn nan zirna in te bihchian ni se la, siam that hna thawk thei tura mawhphurhna nei zawng zawngten theih tawp i chhuah ang u.

Comments

Popular News (Last 30 Days)

LPG man bithliah thar a ni

END leh SADS in Heroin man